الحراء

هرچند به ساکنان یک شهر نیز شهروند گفته می‌شود، اما انحصارا این اصطلاح و حقوق مرتبط با آن زمانی به‎کار برده می‌شود که قصد احقاق و تمیز حقوق و منافع گروه خاصی از ساکنان یک کشور را داشته باشیم. حقوق شهروندی را نیز می‌توان به مجموعه قواعد حاکم بر روابط اشخاص در جامعه‌ تعریف کرد. حقوق شهروندی جزء حقوق ذاتی و فطری انسان‌هاست.  همچنین این حقوق غیرقابل‌ انتقال و تجزیه‌ناپذیر است؛ به این صورت که عناصر آن لازم و ملزوم یکدیگرند. حال این پرسش مطرح می‎شود که حقوق شهروندی به چه افرادی تعلق می‌گیرد؟  برای پاسخ به این پرسش، ابتدا به بیان مفهوم شهروند می‌پردازیم. بنابر باور برخی صاحب‌نظران، شهرنشینان هنگامی که به حقوق یکدیگر احترام بگذارند و به مسئولیت خویش در قبال جامعه عمل کنند، به «شهروند» ارتقا می‌یابند.  نکته قابل توجه در این زمینه، آن است که افرادی دارای حقوق شهروندی می‌شوند که «تابعیت» یک کشور را داشته باشند.  همچنین حقوق شهروندی، به تابعان یک کشور فارغ از رنگ، قومیت، نژاد، دین و طبقه‌ اجتماعی آنها تعلق می‌یابد.

همانطور که در کشور ما، مسلمان بودن شرط برخورداری از حقوق شهروندی نیست. در واقع این حقوق، رنگ و بویی ملی به خود گرفته و به صفات گفته‎شده از قبیل رنگ، قومیت، نژاد، دین و طبقه‌ اجتماعی ارتباطی ندارند

موضوعات مهم مرتبط با حقوق شهروندی

از جمله موارد و محورهای مورد بحث در زمینه حقوق شهروندی می‎توان به حقوق شهروندی و کودکان؛ حقوق شهروندی و زنان؛ حقوق شهروندی در مقام ارباب‎رجوع؛ حقوق شهروندی و بهداشت و محیط زیست؛ حقوق شهروندی و سازمان‎های مردم‎نهاد (نظریه مترقی رییس قوه‎قضاییه حضرت آیت‌الله رئیسی درخصوص مداخلات اجتماعی سازمان‎های مردم‎نهاد به‎ویژه در دستگاه قضایی)؛ شهرداری‎ها، شوراهای شهر و محله و حقوق شهروندی؛ حقوق شهروندی و فرهنگ آپارتمان‎نشینی؛ حقوق شهروندی کسبه و رعایت حقوق خیابانی و حقوق شهروندی الزام زیرساخت و تغییر در رفتارها یا تفنن در الفاظ اشاره کرد.

همچنین نظارت و تذکر شهروند مسئول در چارچوب حقوق شهروندی الهام‎گرفته از موضوع امر به معروف و نهی از منکر؛ حقوق شهروندی با محوریت حقوق اقتصادی و رویکرد مشارکت‏های مردمی (برای ایجاد سمن ملی جهت یکپارچه‎سازی و تقویت رفتارهای مثبت اجتماعی) مانند پویش نخریدن کالای خاص، و مطالبه جمعی موضوع خاص مانند ایراد جمعی به روش کار برخی اتحادیه‎‏ها یا صحنه‏های ورزشی یا نهی بزرگ از موضوعی مانند طرح الحادی 2030 یا نهی عمومی از هماهنگی تلفنی قیمت‎ها برای موجبات افزایش قیمت، تزلزل بازار و تصمیم‏‎سازی خارج از شبکه و غیره به‏منظور تعادل بازار در راستای کمک به حاکمیت، از دیگر موارد و محورهای مرتبطی است که در موضوع حقوق شهروندی می‎تواند مورد بررسی قرار گیرد.

 شیوه‎های دسترسی به حقوق شهروندی

دسترسی به حقوق شهروندی از طریق شماره‎های ضروری و امدادی؛ از طریق رسانه‎های داخلی و منابع موثق؛ از طریق دادستانی‎ها و مراجع دادگستری؛ از طریق مراجع انتظامی و کلانتری‎ها؛ از طریق مراجع امنیتی و اطلاعاتی؛ از طریق سامانه سجام در معاونت پیشگیری از وقوع جرم قوه‎قضاییه؛ از طریق تعاملات اخلاقی محلی، منطقه‎ای و شهری؛ از طریق همیاری، همکاری و درک متقابل انسانی؛ از طریق پاسخگو بودن مسئولان در تمام رده‎های مسئولیتی؛ از طریق مشارکت، تعامل و مداخلات اجتماعی در راستای سالم‎سازی، ایمن‎سازی، زیبا‎سازی، بهینه‎سازی، الگوسازی و فرهنگ‎سازی؛ از طریق بهسازی خانواده‎ها و درک مشترک از شهر و محیط‎های زندگی جمعی؛ از طریق هویت‎سازی شهروند مسئول در چشم‎اندازی به وسعت فرهنگ و تمدن ایرانیان و از طریق تکثیر نگاه (شهر ما، خانه ما) و از طریق احترام به قانون و حذف نبایدها در زندگی خانوادگی و شهری در راستای بقای شهر سالم امکان‎پذیر است.

  احترام به قانون و حذف نبایدها در زندگی خانوادگی و شهری

از جمله موارد احترام به قانون و حذف نبایدها در زندگی خانوادگی و شهری در راستای بقای شهر سالم می‎توان به رعایت محدودیت‎های قانونی و اخلاقی در موضوعات متضمن پورنوگرافی و هرزه‎نگاری و انتشار آنها؛ رعایت محدودیت‎های قانونی و اخلاقی متضمن خشونت علیه زنان، کودکان، محیط زیست و انتشار آنها؛ رعایت محدودیت‎های قانونی و اخلاقی متضمن ترویج اقسام خشونت و انتشار آنها؛ رعایت محدودیت‏های قانونی و اخلاقی متضمن توصیف جرایم و انتشار آنها (قتل، تجاوز و ضرب و شتم و ...)؛ رعایت محدودیت‎های قانونی و اخلاقی متضمن ترویج اعتیاد، مواد مخدر و روان‎گردان  و انتشار آنها؛ رعایت محدودیت‎های قانونی و اخلاقی موضوعات متضمن استفاده ابزاری از زنان؛ رعایت محدودیت‌های قانونی و اخلاقی موضوعات متضمن تشدید اختلافات خانوادگی، خیابانی، قومی، قبیله‎ای، مذهبی و محلی با تاکید بر حقوق اجتماعی جامعه و اقوام و نیز رعایت محدودیت‌های قانونی و اخلاقی موضوعات متضمن اختلافات، تهدید و توهین اشاره کرد. همچنین رعایت محدودیت‌های قانونی و اخلاقی موضوعات متضمن تفرقه و اقدام علیه انسجام و وحدت ملی؛ رعایت محدودیت‌های قانونی و اخلاقی متضمن جاسوسی و همکاری با بیگانگان علیه شهر و کشور؛ رعایت محدودیت‌های قانونی و اخلاقی متضمن فساد، بی‎‏بند و باری و تخریب بنیان خانواده؛ رعایت محدودیت‌های قانونی و اخلاقی متضمن اقسام آلودگی؛ رعایت محدودیت‌های قانونی و اخلاقی متضمن تخریب بازار مانند گران‌فروشی کم‎‏فروشی، احتکار، تقلب، عدم درج قیمت‎ها، عدم اعلام موجودی به مراجع ذی‎ربط و عدم ارائه صورت‎حساب؛ رعایت محدودیت‌های قانونی و اخلاقی متضمن هرگونه سوءاستفاده از موقعیت و شرایط ویژه؛ رعایت مقررات مربوط به اسرار و امنیت منازل، خودروها، مشخصات کارت‎ها و حساب‎های بانکی، گوشی‎های همراه و اطلاعات مندرج در گوشی‎های همراه، ظاهر نساختن اشیای قیمتی و جواهرات؛ رعایت اخلاق مربوط به فرهنگ پاکیزگی در محیط خانه، محله و حوزه‎های شهری و روستایی و رعایت سایر موارد بنا به گزارش  مرکز رسانه قوه‎قضاییه، از دیگر مباحثی است که در زمینه احترام به قانون و حذف نبایدها در زندگی خانوادگی و شهری در راستای بقای شهر سالم می‎توان مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داد.

  حقوق شهروندی در قانون اساسی برخی از حقوق شهروندی که قانون اساسی به آنها پرداخته، شامل موارد ذیل است:

 آموزش و پرورش و تربیت بدنی رایگان برای همه در تمام سطوح و آسان کردن آموزش عالی.

 مشارکت عموم مردم در تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی.

 تامین نیازهای همه‌جانبه افراد و ایجاد امنیت قضایی عادلانه برای همه و تساوی حقوقی در برابر قانون.

 زبان و خط رسمی و مشترک مردم ایران فارسی است. بنابراین اسناد، مکاتبات و متون رسمی و کتب رسمی باید به زبان و خط فارسی باشد، ولی استفاده از گویش‌های محلی و قومی در مطبوعات و در رسانه‌های جمعی و تدریس آنها در مدارس، در کنار زبان فارسی آزاد است.

 مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند، از حمایت قانون به‎طور مساوی برخوردارند و رنگ، ‌نژاد، ‌زبان و مانند این‎ها امتیاز نخواهند بود.

 همه افراد اعم از زن و مرد از حمایت یکسان قانون بهره‎مند هستند.

 حیثیت، ‌جان، مال، مسکن و شغل اشخاص از تعرض مصون و در امان است، مگر در مواردی که قانون تشخیص دهد.

 تفتیش عقاید ممنوع است و هیچ کس را نمی‌توان به صرف داشتن عقیده‌ای مورد تعرض و مؤاخذه قرار داد.

در نهایت اینکه حقوق شهروندی از ابتدایی‎ترین و اساسی‎ترین حقوق افراد به شمار می‎رود که در صورت نبود آن، شخصیت شهروند شکل نمی‎گیرد.

در واقع حقوق شهروندی، وظایف و مسئولیت‌ها را در بین افراد جامعه مشخص و امکان مشارکت و هم‎زیستی افراد را در تحولات اجتماعی فراهم می‎کند.

باید در نظر داشت که مشارکت شهروندان در مدیریت شهرها باعث ثبات، پایداری و استمرار قوانین و مقررات جامعه و در نتیجه مسئولیت‌پذیری بیشتر شده و اگر این مشارکت و همراهی با آگاهی از قوانین و مقررات باشد، به طور قطع، موثرتر واقع خواهد شد.

همچنین آگاهی از حقوق و تعهدات شهروندی، بستر انجام وظایف دوجانبه بین شهروندان و مسئولان را فراهم می‎کند.